واژه شناسي
به نظر ميرسد كه در ميان شهر هاي خراسان ، اين ترشيز است كه بيش از هر شهر ديگري دچار تطور و تنوع و تغيير نام شده است. در مطاوي متون بازمانده از صاحبان دواوين و تواريخ و مسالك و ممالك ، تقريباً هر كسي آن را به نامي و به صورتي از بسيار نامهايش نوشته است.
كشمر  ،  كشمير  ، بست  ، بشت  ، بشت العرب  ، پشت نيشابور ، ترشيز  ، ترتسز  ، ترشيش  ، ترشش   ، ترشاش  ، ترسيس ، طرثيث ، طريثيث  ، طريشت  ، سلطان آباد  ،
ملاحضه مي فرماييد كه بالغ بر بيست و پنج صورت ، كلمه هايي به دست آمده است اما با يك جمع بندي مي توان كل اين صورتها را در چهار واژه كاشمر ، ترشيز ، بست ، و سلطان آباد خلاصه كرد. بدين گونه واژه كشمر كه مي تواند به معني آغوش مادر  گرفته شود با گذشتن از شكلهاي كيشمر و كشمير و كشمار سرانجام به صورت كاشمر در آمده و در همين صورت باقي مانده است.
رجوع تاريخ
اسپيتمان زردشت پيغمبر ايراني و فرزند پور و شسب و دغدويه در دوره اي از تاريخ مي زيسته است كه دست كم تا ظهور مسيح شش قرن فاصله داشته است . اين كه مي گوييم دست كم به معني اين است كه بعضي از روايات ، عهد او را تا شش هزار سال پيش از مسيح جلو مي برند . مولد و منشاي زردشت را نيز به اختلاف ، فلسطين، پارس ، آذربايجان ، ري ، دماوند و بلخ دانسته اند. اما در هر كدام از اين نواحي كه به دنيا آمده باشد قدر مسلم اين است كه وي دين خود را بر گشتاسب پور لهراسب عرضه كرد و تختگاه گشتاسب ، شمال  شرق ايران بود ، پس زردشت از نواحي شمال غرب ايران آهنگ اين سوي كرد يا به عبارت بهتر از شيز به ترشيز روي آورد. گفته اند در آن زمان كه زردشت بر ترشيز فرود آمد نام اين منطقه به اعتبار بناي آن به دست گشتاسب بشت خوانده مي شد و بعضي گفته اند اصلاً ترشيز تختگاه گشتاسب و ديگر پادشاهان آن سلسله بود. حتي پيش از اين سلسله پادشاهان ايران و توران در اين ناحيه بعضاً قرارگاه و اقامتگاه داشته اند . جنگ منوچهر و افراسياب در همين ناحيه واقع شده و اين دو پادشاه ، پس از جنگ مدتها در محل حاضر بوده و اقامت طولاني داشته اند.
بناي ترشيز را به بهمن پسر اسفنديار و نوه گشتاسب نيز نسبت داده اند. به هر حال در همين ناحيه از ترشيز كه اكنون (( كشمر )) خوانده مي شود بين گشتاسب كياني و زرتشت نبي ، اتفاق ملاقات افتاد و چون پادشاه ، دين بهي را پذيرفت ، زرتشت نخستين آتشگاه خود را در قلمرو كياني پي ريخت و در جلو در اين آتشگاه سروي را كه تبار بهشتي داشت هم با دست خويش كاشت تا همين سرو را برايمان شاه گواه بگيرد. بر هر برگ اين سرو نام گشتاسب نقش بسته بود و چون درخت بالا گرفت شاه نيز بر گرد سرو مينوي ، تالار بزرگي ساخت تا حافظ حريم حرمت سرو باشد.
مي بينيد كه تاريخ ترشيز با زردشت و سرو و گشتاسب پيوند خورده است يعني كه در مطالعه تاريخ اين ناحيه پيوسته در مربع زردشت ، گشتاسب كشمر و سرو قرار داريم و هر كدام از اين چهار آن ديگري را تداعي مي كند.