مقدمه
بنا به‌ اعتراف‌ تاريخ‌، همواره‌ يك‌ انديشه‌ سياسي‌ در اعصار گوناگون‌برسرنوشت‌ بسياري‌ از ملتها تأثير داشته‌ و چه‌ بسا تغييرات‌ اساسي‌ درسرنوشت‌ آنها ايجاد كرده‌ است‌. امروزه‌ نيز تأثير عميق‌ انديشه‌ سياسي‌امام‌ خميني‌ بر سرنوشت‌ بسياري‌ از ملتهاي‌ جهان‌ ـ از بوسني‌ تا جنوب‌شرق آسيا و از آفريقاي‌ جنوبي‌ تاافغانستان ـ آشكار و هويدا است‌.بنابراين‌ در اين‌ نوشتار كوشش‌ شده‌ است‌ كه‌ مطالبي‌ از متون‌ اصلي‌بزرگترين‌ صاحب‌ نظر سياسي‌ قرن‌ بيستم‌ در برابر ديد و نظر علاقمندان‌قرار داده‌ شود.
مطالب‌ ذكر شده‌ در اين‌ نوشتار در آمدي‌ برانديشه‌ سياسي‌ امام‌ است‌،زيرا نتوانسته‌ام‌ در اين‌ مختصر به‌ همه‌ ابعاد انديشه‌ سياسي‌ امام‌ بپردازم‌.به‌ عبارت‌ ديگر هدف‌ از اين‌ كوشش‌ اين‌ بوده‌ است‌ كه‌ دسترسي‌علاقمندان‌ به‌ انديشه‌ سياسي‌ امام‌ را امكانپذير نمايم‌. البته‌ اين‌ مطالب‌طوري‌ انتخاب‌ و تنظيم‌ شده‌ است‌ كه‌ در ضمن‌ مطالعه‌ آنها آن‌پيوستگي‌ متقابل‌ كه‌ ميان‌ قسمتهاي‌ مختلف‌ افكار امام‌ وجود دارد به‌خوبي‌ درك‌ مي‌شود.
به‌ هر كدام‌ از عبارات‌ نقل‌ شده‌ از امام‌، تفسير روشن‌ كننده‌اي‌ به‌ عنوان‌مقدمه‌ و توضيح‌ ملحق‌ گرديده‌ است‌؛ با اين‌ هدف‌ كه‌ خواننده‌ را دردرك‌ مفهوم‌ و اهميت‌ نظريه‌هاي‌ مورد بحث‌ ياري‌ كند. البته‌ نبايدتصور كرد كه‌ تفسيرهاي‌ ارائه‌ شده‌ از جامعيت‌ و شمول‌ كافي‌ در موردمسائل‌ مورد نظر برخورد دارند و تفسيرهاي‌ ديگري‌ نمي‌توان‌ ارائه‌كرد.
در اين‌ نوشتار سعي‌ شده‌ است‌ كه‌ مطالب‌ مورد نظر امام‌ دسته‌بندي‌ شده‌و يك‌ طرح‌ و الگوي‌ جديد از نظام‌ سياسي‌ مورد نظر امام‌ ارائه‌ شود كه‌نويسندگان‌ ديگر ممكن‌ است‌ چندان‌ توجهي‌ به‌ آن‌ نكرده‌اند، به‌ ويژه‌در قسمت‌ «نحوه‌ تحقق‌ نظام‌ سياسي‌ اسلام‌» و «حدود اختيارات‌ ولي‌فقيه‌» كه‌ چشم‌انداز جديدي‌ براي‌ اين‌ دو مبحث‌ ايجاد مي‌كند.
با اين‌ مسائل‌ شايد لازم‌ نباشد كه‌ اطاله‌ كلام‌ داده‌ شود. به‌ هر حال‌ هرخواننده‌اي‌ استفاده‌ خاصي‌ ازاین مطالب‌ ‌خواهد داشت‌ و مسلماً ازمطالعه‌ اين‌ نوشتار نيز انتظار نمي‌رود كه‌ روشها و شيوه‌هاي‌ مديريت‌حضرت‌ امام‌ نصيب‌ خواننده‌ محترم‌ شود زيرا اين‌ مسئله‌ نوشتارديگري‌ را مي‌طلبد.
شـرح‌ حال
آنچه‌ معروف‌ است‌ اينكه‌ فيلسوفان‌ اغلب‌ داراي‌ زندگي‌ پرماجرائي‌نيستند و رويدادهاي‌ زندگيشان‌ جز براي‌ شارحان‌ احوالشان‌ چندان‌جالب‌ نيست‌ و چيزي‌ كه‌ يادمان‌ آنان‌ است‌ ماجراهاي‌ زندگيشان‌ نيست‌بلكه‌ آثار ايشان‌ است‌. امّا «خميني‌ كبير» كه‌ بعدها مردم‌ ايران‌ او را بالقب‌ مختصر و جالب‌ «امام‌» شناختند، استثنائي‌ بر اين‌ قاعده‌ بود.زندگي‌ و شخصيت‌ او مظهر يكي‌ از مهمترين‌ نقاط‌ عطف‌ تاريخ‌ اسلام‌و تشيع‌ است‌. اين‌ نقطه‌ عطف‌ آن‌ تحوّل‌ و انتقالي‌ است‌ كه‌ در نخستين‌سالهاي‌ قرن‌ پانزدهم‌ هجري‌ از محيط‌ سرد و تاريك‌ استبداد به‌ فضاي‌باز و روشن‌ حكومت‌ اسلامي‌ صورت‌ گرفت‌.
«روح‌ الله» در بيستم‌ جمادي‌ الثاني‌ سال‌ 1320 هـ.ق مصادف‌ باسالروز جده‌اش‌ «ام‌ابيها» در «خمين‌» زاده‌ شد. در آن‌ زمان‌ ايران‌دوران‌ پر آشوب‌ «انقلاب‌ عدالتخواهي‌» را مي‌گذراند. هفت‌ساله‌ بودكه‌ تن‌ شريف‌ شيخ‌ فضل‌الله نوري‌ پرچم‌ برافراشته‌ شده‌ استقلال‌ وآزادي‌ ايران‌ گرديد.
پاره‌اي‌ از شارحان‌ احوال‌ «امام‌» در مورد حوادث‌ دوران‌ كودكي‌او كه‌ در تكوين‌ خلق‌ و خوي‌ و مسير زندگي‌اش‌ مؤثر بوده‌ است‌مطالبي‌ نوشته‌اند، ولي‌ آنچه‌ بسي‌ بيشتر از اين‌ عوامل‌ در اين‌ زمينه‌تأثير داشته‌ همانا رويدادهاي‌ زندگي‌ و كيفيت‌ و مراحل‌ جواني‌ اواست‌. «امام‌» بعد از آنكه‌ تحصيلات‌ ابتدائي‌ خود را نزد اساتيدمختلفي‌ در اراك‌ گذراند در سن‌ 15 سالگي‌ به‌ تحصيل‌ علوم‌ اسلامي‌در محضر برادر بزرگوارش‌ پرداخت‌ و بعد از آن‌ به‌ يكي‌ از حوزه‌هاي‌رسمي‌ آن‌ زمان‌ يعني‌ حوزه‌ اصفهان‌ فرستاده‌ شد. وي‌ هنگامي‌ كه‌ به‌ آن‌حوزه‌ قدم‌ مي‌گذاشت‌ كمتر از 18 سال‌ داشت‌. دو سال‌ بعد زمانيكه‌آيت‌الله مؤسّس‌ «حائري‌» به‌ سوي‌ شهر قم‌ شتافت‌ ايشان‌ نيز به‌ قم‌ رفت‌و در مدرسّه‌ دارالشفا مأمن‌ گزيد.

در زمان‌ فوت‌ آيت‌الله حائري‌ «امام‌» در بسياري‌ از علوم‌ مهارت‌ وتخصص‌ ويژه‌اي‌ يافته‌ بود. ارتباط‌ مادام‌العمر او با «كسب‌ فضائل‌اخلاقي‌» يكي‌ از بزرگترين‌ عواملي‌ بود كه‌ بر آينده‌ او اثر عميق‌گذاشت‌. در حقيقت‌ بايد گفت‌ كه‌ بدون‌ انگيزه‌ها و امكانهائي‌ كه‌ اين‌«ارتباط‌» براي‌ او به‌ وجود آورد بيشك‌ امام‌ همچون‌ يك‌ «روحاني‌گمنام‌» چشم‌ از جهان‌ فرو مي‌بست‌. امّا اين‌ منزلت‌ و مقام‌ عرفاني‌ بود كه‌او را به‌ عظمت‌ و بزرگي‌ رساند.
«امام‌» در سرتا سر زندگانيش‌ به‌ كار تحرير و تأليف‌ نيز اشتغال‌داشت‌ بطوريكه‌مجموعه‌ آثار كتبي‌اش‌ را بسيار قطور و مفصّل‌ نمود.اين‌ آثار شامل‌ وعظ‌ها، نامه‌ها، نوشته‌هاي‌ عرفاني‌، تفسيرات‌ كتاب‌مقدس‌ قرآن‌، دفاع‌ از اسلام‌، فقه‌، اصول‌، شعر و اين‌ قبيل‌ مطالب‌هستند. از كتاب‌ چهل‌ حديث‌ كه‌ بگذريم‌ ـ كه‌ فصول‌ و بابهاي‌ مختلف‌آن‌ در حالتي‌ مخصوص‌ به‌ خود قرار دارند، مبحث‌ ولايت‌ فقيه‌بي‌گمان‌ مؤثرترين‌ اثر خميني‌ كبير است‌. تدوين‌ اين‌ اثر را امام‌ در سال‌1339 يعني‌ 7 سال‌ پس‌ از كودتاي‌ آمريكائي‌ شاه‌ بر عليه‌ ملت‌ ايران‌ و2 سال‌ قبل‌ از قيام‌ اسلامي‌ 15 خرداد در قسمتي‌ از «كتاب‌ البيع‌» آغازكرد و مسلّماً غرضش‌ از تأليف‌ آن‌ تنها ادامه‌ سيره‌سلف‌ صالح‌ نبودبلكه‌ همانطور كه‌ از درسهاي‌ اظهار شده‌ در نجف‌ پيدا است‌ در فكراين‌ بود كه‌ پايه‌هاي‌ يك‌ حكومت‌ مستقل‌ در زمان‌ غيبت‌ را سر و سامان‌بخشد و همچنين‌ در دفاع‌ از عقيده‌اي‌ بود در مقابل‌ كساني‌ كه‌ مذهب‌تشيّع‌ را مدافع‌ جدائي‌ دين‌ از سياست‌ مي‌پنداشتند و ادعا مي‌كردند كه‌«هر پرچمي‌ قبل‌ از قيام‌ قائم‌ براي‌ برپائي‌ حكومت‌ بلند شود محكوم‌ به‌شكست‌ است‌» و بايد مسئوليّت‌ تمام‌ عواقب‌ شوم‌ و دردناك‌ آن‌ كه‌نصيب‌ جامعه‌ اسلامي‌ مي‌گردد را بپذيرد زيرا آميختن‌ دين‌ با حكومت‌مردم‌ را از دين‌ و مذهب‌ بري‌ نموده‌ و باعث‌ زوال‌ دين‌ خواهد شد وباعث‌ نزول‌ بلايا و بدبختيهاي‌ بعدي‌ جامعه‌ تشيّع‌ خواهد گرديد.
آثار علمي‌ «امام‌» از تأليفات‌ دوران‌ جواني‌ و با تأليف‌ مسائل‌ عقليه‌آغاز گرديد و در زمينه‌ اخلاقيات‌ و فقه‌ و اصول‌ ادامه‌ يافت‌. بيش‌ از27 سال‌ نداشت‌ كه‌ «مصباح‌الهدايه‌» را در عرفان‌ به‌ رشته‌ تحريردرآورد. در سن‌ 29 سالگي‌ شرحي‌ بر دعاي‌ سحرماه‌ رمضان‌ نگاشت‌كه‌ نشان‌دهنده‌ ارتقاء فكري‌ او در مسائل‌ عقليّه‌ است‌. وي‌ سپس‌ كتاب‌«اربعين‌ حديث‌» را تأليف‌ كرد كه‌ شامل‌ 7 حديث‌ در مسائل‌ عقليه‌ و33 حديث‌ مربوط‌ به‌ اخلاقيات‌ مي‌باشد. امام‌ تا آخر عمر مبارك‌ خودموفق‌ به‌ باقي‌ گذاشتن‌ حداقل‌ 25 اثر علمي‌ گرديد. در ميان‌ آثار متعددامام‌ مهمترين‌، برجسته‌ترين‌ و معروفترين‌ اثر او رساله‌ وي‌ در نظريه‌سياسي‌ است‌ كه‌ مجموعه‌اي‌ از دروس‌ ايشان‌ در نجف‌ بوده‌ است‌ كه‌توسط‌ شاگردان‌ او به‌ رشته‌ تحرير درآمده‌ و بنام‌ «ولايت‌فقيه‌» يا«حكومت‌ اسلامي‌» و گاه‌ با نام‌ مستعار «نامه‌اي‌ از امام‌ كاشف‌العظاء»،در سالهاي‌ خفقان‌ و مبارزه‌ به‌ چاپ‌ رسيد.
حال‌ بهتر است‌ به‌ برخي‌ از رويدادهاي‌ مهمي‌ بپردازيم‌ كه‌ بي‌شك‌بر همه‌ ايرانيان‌ هوشيار وانديشمند تأثير داشته‌ ولي‌ بر مشرب‌ فكري‌امام‌ بويژه‌ بر تفكرات‌ وي‌ در باب‌ مسائل‌ سياسي‌ اثري‌ عميق‌ گذارده‌است‌.
نخستين‌ اين‌ رويدادها بروز تهاجم‌ جديد نظري‌ و فكري‌ به‌ مباني‌ وتاريخ‌ تشيّع‌ و اسلام‌ در جامعه‌ ايران‌ بود كه‌ شاخص‌ترين‌ نوشتار در اين‌زمينه‌ و در آن‌ عصر كتاب‌ «اسرار هزارساله‌» متعلق‌ به‌ علي‌اكبرحكمي‌زاده‌ بود كه‌ باعث‌ شد ايشان‌ با نوشتن‌ كتاب‌ «كشف‌الاسرار»ضمن‌ رد مطالب‌ تهاجمي‌ آن‌ كتاب‌ مطالبي‌ را نيز در زمينه‌ ايجاد يك‌فضاي‌ سياسي‌ مناسب‌ جهت‌ ايجاد حكومت‌ اسلامي‌ ترسيم‌ نمايند. درنظر امام‌ رژيم‌ سلطنتي‌ بالاستقلال‌ يك‌ رژيم‌ فاسد و غيرقانوني‌ بود.بنابراين‌ حكومت‌ اگر مي‌خواست‌ پادشاهي‌ هم‌ باشد به‌ نحوي‌مي‌بايست‌ تحت‌ نظارت‌ فقهاء درآيد. در اين‌ كتاب‌ امام‌ طرح‌ اوليه‌ولايت‌ مطلقه‌ فقيه‌ و حكومت‌ اسلامي‌ را پايه‌گذاري‌ نمود و در ضمن‌ به‌مسئله‌ استقلال‌ و آزادي‌ نيز بهاي‌ زيادي‌ داد. از جمله‌ موارد ديگركتاب‌ مسائل‌ ذيل‌ را مي‌توان‌ نام‌ برد:
1ـ لزوم‌ بازگشت‌ به‌ هويت‌ اسلامي
2ـ غيرقابل‌ قبول‌ بودن‌ حكومتهاي‌ غيراسلامي‌ حتي‌ دمكراسي
3ـ تشريح‌ حكومت‌ آرماني‌ اسلامي‌ و مصداق آن‌ در عصر حاضر
4ـ تشريح‌ اعمال‌ استبدادي‌ رضاخان‌ و شرح‌ جنايات‌ او

دومين‌ رويداد، فشار شديد دستگاه‌ حاكمه‌ ديكتاتوري‌ رضاخان‌ برحوزه‌ علميه‌ بود كه‌ روح‌الله جوان‌ و طلبه‌هاي‌ ديگر را مجبورمي‌ساخت‌ تا روزها قبل‌ از طلوع‌ آفتاب‌ به‌ محلي‌ بيرون‌ از شهر قم‌بروند و وقتي‌ هوا تاريك‌ مي‌شد به‌ خانه‌ برگردند تا بتوانند درس‌ ومباحثه‌ داشته‌ و در عين‌ حال‌ دست‌ از لباسشان‌ برندارند.
سوّمين‌ واقعه‌اي‌ كه‌ نفوذ عميقي‌ بر انديشه‌ امام‌ گذارد وضع‌اسف‌باري‌ بود كه‌ در اثر احتياط‌ مفرط‌، عدم‌ آگاهي‌ به‌ مسائل‌ روز ورخنه‌ افراد ناصالح‌ در «بيت‌» بعضي‌ از بزرگان‌ حوزه‌ حداقل‌ در طول‌حيات‌ سياسي‌ امام‌ تا آن‌ روز بود. امام‌ براي‌ زنده‌ نگاه‌ داشتن‌ خط‌مبارزه‌ در حوزه‌ پس‌ از فوت‌ «حاج‌ شيخ‌ عبدالكريم‌ حائري‌» به‌ فعاليت‌براي‌ طرح‌ مرجعيّت‌ آيه‌الله بروجردي‌ پرداخت‌ زيرا تصور مي‌نمود كه‌تنها شخص‌ صالحي‌ است‌ كه‌ با توجه‌ به‌ سوابقش‌ مي‌توانست‌ شاه‌ را ازبسياري‌ از خلافكاريها باز دارد. امّا متأسفانه‌ آنطور كه‌ امام‌مي‌خواست‌ نشد. بر اين‌ اساس‌ «امام‌» توجه‌ خاصّي‌ نسبت‌ به‌ نزديكان‌و بيت‌ خويش‌ داشتند و از حضور عناصر مشكوك‌ در آن‌ جلوگيري‌مي‌كردند و از دخالت‌ نزديكان‌ خود در بسياري‌ از مسائل‌ كه‌ شائبه‌تكرار مسائل‌ بيوت‌ گذشته‌ را بنمايد جلوگيري‌ مي‌نمودند ...