در هر قوم و مليّتي، معمار به عنوان شخصي فرهنگي، اجتماعي و معماري بعنوان نمادي از فرهنگ و مذهب، هميشه مطرح بوده است. نقل است از دكتر اكبر زرگر1 كه : « معماري تجلي فرهنگ جاري است. » معماري گذشته ما نيز كوله بار فرهنگ و آيين گذشتگان ما را در جامعه امروزي بدوش مي كشد.
معماري و مكان مصنوع آدمي هر لحظه در حال تغيير و تحول است. مكان با گذر زمان تغيير مي كند و در هر دوره فرهنگ خاص خود را به وجود مي آورد. فرهنگ و مذهب و معماري متعلق به آنها ناخودآگاه ذهن انسان را به سوي فضاهاي مذهبي سوق مي دهد. فضايي كه اصالت و باورهاي اسلام در ذهن مسلمانان جلوه اي از معنويت و خلوص را در آن نمايان ساخته است، فضايي چون مسجد، فضايي كه در شهر كالبد روح اسلام در گسترايي جهان اسلام است.
بي شك جاودانه شدن يك اثر معماري در اثر زمان، متكي بر تعبير الهي وجود است. شخصيت و باني كالبدي چون مسجد، شخصي است كه محيط دايره معماري او و مركز دايره، قلب اوست.
يكي از اين مساجد، مسجد جامع اردستان است، كه در روح خود مفاهيمي عميق را جاي داده است. شرع در چندين دوره ي ساخت مسجد از آغاز و ظهور بنا در تفكّر و ذهن معمار آن حضور داشته و تبلور آن در جاي جاي اين مكان ديده مي شود.

جامع ترين تفكرات:
از شروع تاريخ و پس از آن و پايه گذاري تمدّن،مسجد و فضاهاي مقدس و روحاني جزء اولين بناهايي بوده اند كه در خلق آن كوشش شده است.
مسجد مأمني است مقدس براي انديشه هاي مقدس، محلي است براي عبادت، جايي است براي شادي و مصيبت ، مكاني است براي صفوف اتحاد، معماري است آرام در پي آرامش انسان. هويت انسان و زندگي، اسلام و مدنيت، هويت معماري اينگونه بناهاست. فارغ از تفاوت هاي شاخص ، مساجد جامع خود همچون نگيني بر دست شهر مي درخشند، نشانه اند و توجه هر رهگذري را به خود جلب كرده و كالبد خود را فراموش مي كنند.
زمان در اين مكان بيهوده و گذرا نيست. بانيان اين معماري كهن كوچكتري تفكري به خود و احوال دنيا نداشته اند. آنان بيهوده نمي انديشيده اند و به بيهودگي نمي گرويدند. زيبايي بنا را براي زيبايي عبادت مي خواستند، كه اگر چنين نبود، آنان نيز بحال خود واگذاشته مي شدند، در قرآن مجيد آمده است: « ذَرهُم يَأكلوُا و يَتَمَتَّعوا وَيلهِم الْأمَلُ فَسوْفَ يَعْلَموُنَ » با آنان در باره حق به گفتگو منشين كه جز به دنيا نمي انديشند ، رهايشان كن تا بخورند و بهره برگيرند و آرزوهايشان آنا را به بيهودگي بكشاند، به زودي خواهند دانست.
شهرستان اردستان:2
شكل گيري هسته اوليه ي شهرستان اردستان را به قنات معظم «ارونه» نسبت مي دهند. شهر قديم اردستان با نام اردستان خرابه يا اردستان كهنه بوده كه در نهايت به «لاسويه» تغيير يافته است ...