چکیده:

حج ، به معناي قصد ، آهنگ و حركت بوده كه در اصطلاح به قصد زيارت خانه خدا ، اختصاص پيدا كرده است..
هدف از اين تحقيق و پژوهش ، بررسي فلسفه حج ، اين واجب الهي ، از ديدگاه و منظر آيات قرآن كريم و روايات و سنت معصومين عليهم السلام مي باشد و زمينه فلسفه و علل وجوب حج بيت الله الحرام و فلسفه آداب ومناسكي كه در ايام و شرايط مخصوص بر زائر خانه خدا واجب مي شود . بررسي و تحقيق فوق از نوع كتابخانه اي مي باشد .
منابع مورد استفاده با استمداد اصلي از كلام الله مجيد ؛ منابع دست اول از تفاسير قديم وجديدو كتب روايي مختلف و متنوع ، نهج البلاغه ،... وكتب جديد در زمينه حج مي باشد و در ضمن از بررسي بعضي از پايان نامه ها و مطالب مندرج در ماهنامه و روزنامه ها و نيز غفلت نشده است .
اين پايان نامه شامل سه فصل مي باشد:
در فصل اول به اثبات اين كه كعبه اولين مركز جهاني براي عبادت است ، و سپس به علل وجوب حج و اهميت و شرايط و ... آن پرداخته شده است .
* در فصل دوم فلسفه احكام حج از منظر آيات و روايات بيان شده و در نهايت حج را از منظر ابعاد اخلاقي ، سياسي - اجتماعي ، فرهنگي ، اقتصادي ، حقوقي ، جهاني بررسي و تبيين شده است.
* در فصل سوم فلسفه اعمال و آداب حج از احرام و تلبيه و طواف و سعي و عرفات و مشعر و مني و قرباني به طور مفصل از ديدگاه آيات و روايات بحث و توضيح داده شده است .
و در پايان شرايط حج مقبول و اين كه روح و جان كعبه ولايت است و حسن ختام پايان نامه خود را مزين به فرمايشات بنيان گذار جمهوري اسلامي ايران امام خميني قدس سره الشريف در خصوص اهميت حج نموده ام.
حج به لحاظ تاريخي پيشينه بس ممتدي داردبه روايتي از زمان نزول آدم و حوا عليهما السلام بر كره خاكي كه منزلگاه آن حضرت وعبادتگاه ايشان و حتي قبل از آن مطاف فرشتگان بوده است ، تخريب خانه خدا در زمان طوفان نوح و تجديد بناي آن توسط حضرت ابراهيم(ع ) يعني 4 هزار سال قبل بوده كه به جرأت مي توان گفت كعبه كهن ترين معبدي است كه تاريخ بشر سراغ دارد و تا كنون جايگاه خود را حفظ كرده است و يكي از پر استقبالترين معابد جهان شمرده مي شود .
حج ، همچون برنامه هاي ديگر اسلامي براي مبارزه با نفس و رويكرد به فلاح و رستگاري است و مناسك حج با پوشيدن لباس احرام و حركت از ميقات آغاز مي شود ، زائر در شرايطي قرار مي گيرد كه بيش از 20 عمل از جمله نگاه كردن به آيينه ، كشتن حشرات و حيوانات و ... موجب كفاره و يا بطلان حج مي شود . اين محدوديت ها دقت او را نسبت به محيط پيرامون و همچنين وظايف وي را در قبال ديگران از جمله محيط طبيعي و محيط زيست تبيين مي كند و هر يك از مناسك حج نوعي بصيرت را مي طلبد كه زائر خانه خدا با تأمل متوجه برنامه عظيم اسلام و آيين ابراهيمي مي شود و بينش جديدي پيدا مي كند .
حج انسان را با طبيعت و فوق طبيعت ، فرهنگ جهاني و تجربه ملتهاي گوناگون و ميراث موحدانه ابراهيم (ع ) و اسماعيل(ع ) پيوند زده و اساس خانه را به عنوان واحد جامعه توحيدي تعريف و مشخص مي كند كه انسان چگونه از منيت خود فاصله بگيرد و چگونه يكرنگي خود را با طبقات اجتماع حفظ كند و چگونه مذبح نفسانيات ، شهوات و پرستش شيطان را در رمي جمرات به نمايش بگذارد و نشان دهد انسان موحد نمي تواند با ابليس درون و برون سازش كند بلكه بايد تكليف خود را با تمام شياطين روشن كند و به نظام مقدس روي آورد كه حقيقت و پرستش ذات احديت تحت لواي ولايت و اساس آن را شكل مي دهد ...

فهرست مطالب

مقدمه:
فصل اول
اهمیت جایگاه تحقیق حاضر
الف) تعريف و تبيين موضوع
ب (اهداف تحقيق
پ) ضرورتهاي تحقيق
ت)پيشينه موضوع
ث (فرضيه ها يا سؤالات اصلي و فرعي
سؤالات كلي (اصلي)
سؤالات فرعي
فصل دوم
اولين مركز جهاني براي عبادت
الف) علل شرافت كعبه بر بيت المقدس
ب) چگونگي كشف خانه خدا توسط ابراهيم
پ) آداب دخول كعبه:« أن لا تشرك بي شيئاً و...»
ت) حكم نماز خواندن در كعبه:« والقائمين و الركع و السجود »
ث) چهار عمل براي زائران خانه خدا:(للطائفين و القائمين و الركع السجود)
فصل سوم
وجوب حج
الف)اهميت و فضيلت حج:(و لله علي الناس حج البيت)
ب)قلمرو وجوب حج
پ)شرايط وجوب حج : " من استطاع إليه سبيلاً "
وجوب حج و عمره
الف)ضرورت اخلاص در حج : " و اتموا الحج و العمرة لله "
ب)احكام محصور و مصدود : " فإن أُحْصِرْتم فما استيسَرَ من الهدي
پ)حرمت سر تراشيدن براي محصور قبل از رسيدن قرباني به قربانگاه
ت)تقدم عمره بر حج در حج تمتع
ث)حليت محرمات احرام پس از اتمام عمره تا شروع مناسك حج
ج)همگاني بودن حج
چ)آفات ترك حج
محورهاي كلي اعمال حج
1- عنصر
2-عنصر مكان
ماههاي حرام مايه قوام انسانها:
فصل اول
فلسفه ی احکام حج از دیدگاه آیات و روایات
فلسفه حج از ديدگاه امام علي ( علیه السلام ) در نهج البلاغه :
الف ) فلسفه و ره آورد حج :
ب ) فلسفه حج:
پ ) وصيت امام علي ( علیه السلام ) به امام حسن و امام حسين ( علیه السلام ) پس از ضربت خوردن آن حضرت :
ت ) رسيدگي به امور حاجيان در مراسم حج :
سفارش به رفع نيازهاي حجاج
ث ) حج در روایات رسیده از سایر ائمه معصومین ( علیهم السلام )
ج ) نتيجه گيري از احاديث
فصل دوم
فلسفه و اسرار عميق حج
1-بعد اخلاقي حج
2-بعد سياسي . اجتماعي
3-بعد فرهنگي
4-بعد اقتصادي حج
5.بعد حقوقي حج
6.اصول بين المللي حج 
7.بعد جهاني حج
فصل اول
فلسفه اعمال و آداب حج
اسرار اعمال حج
گستردگي مسائل و اسرار حج
چرا كعبه ، كعبه است
غسل احرام ؛ شستشوي گناهان
جامه احرام ، جامه طاعت
تلبيه
محرمات احرام
نظارت مستقيم خداوند بر اعمال حج
اشواط سبعه
حجرالاسود
حجر و مقام
مقام ابراهيم
حجر اسماعيل
حطيم
ملتزم
مستجار 
اركان كعبه
آب زمزم ، جام طاعت
صفا و مروه
وجوب سعي ميان صفا و مروه
اسرار عرفات
فضيلت و فلسفه عرفات
وجوب وقوفين
افاضه و كوچ به سوي مشعر
مني ، سرزمين رسيدن به آرزوها
رمي جمرات ؛ رمي هر شيطان و شيطنت
قرباني ؛ سربريدن آز و طمع
فلسفه قرباني
اهميت قرباني
آداب قرباني
تكليف گوشتهاي قرباني
وجوب قرباني در حج تمتع
فصل دوم
حجّ مقبول
روح و جان كعبه ولايت است
حسن ختام
منابع و مآخذ

 فلسفه و آداب حج از ديدگاه قرآن و سنت